Dişler, çeneler, çiğneme adaleleri ve temporomandibuler eklem arasındaki fonksiyonel ve fizyolojik ilişkiler normal hudutlar içerisinde olursa periodonsiyuma ait dokular da sıhhatli olmaktadır. Bu ilişkilerde meydana gelen değişiklikler, periodontal hastalıkların oluşumunda hazırlayıcı bir rol oynarlar. Şayet bu ilişkiler bozulmadan önce periodontal hastalık var ise şiddetini artırır. Sıhhatli bir doku belirli hudutlar içerisinde meydana gelen değişiklikleri yapan dış etkiler dokuların fizyolojik müdafaa hududunu aşarsa zararlı olmaya başlar.
Dış tesirler etkili olduğu sürece, dokuda harabiyet artar. Bunun gibi, bir diş üzerine de destek dokularının mukavemetini aşan şiddette ve sürede bir kuvvet geldiğinde, periodontal membranda harabiyet başlar. Dokular üzerine gelen kuvvet ani ve şiddetli olduğunda akut bir periodontitis meydana gelebilir; fakat bunun sonucunda kronik bir periodontal hastalık oluşmaz.
Dişler üzerine gelen okluzal kuvvetler bir cep oluşumunun başlangıcına etkili olmazlar. Bu konuda yapılan hayvan deneyleri, dişlerin üzerine tatbik edilen aşırı kuvvetlerin periodonsiyum liflerine zarar verdiğini göstermiş; fakat, bu kuvvetler hiçbir zaman cep oluşumunun başlangıcı olmamıştır.
Periodontolojide, okluzal kuvvetlerin tek başına kronik bir periodontal hastalığın nedeni olamayacağı kabul edilmektedir. Bu, oklüzyonun periodontal hastalığın etyoloji ve tedavisinde önemli bir etken olmadığı anlamına gelmemelidir. Diğer etkenlerle birlikte okluzyona da gereken önem verilmelidir. Okluzal baskılar, cep mevcudiyetinde veya periodonsiyumda iltihap olduğunda çok etkili olurlar. Bu nedenle, okluzal baskıları periodontal hastalığı hızlandırıcı faktörlerden biri olarak kabul etmek gerekir.
Travmatik okluzyon
Dişler üzerindeki total okluzal yük, dişler üzerine gelen kuvvetin yönü, sıklığı ve şiddeti ile ilgilidir. Normalde bu yükü dişlerin etrafındaki destek dokular karşılar ve zararlı olmalarını önler. Destek dokuların bu okluzal baskıyı kaldıramaması veya zarara uğraması aşağıdaki nedenlerden olur.
1 – Diş Destek Dokularının Kaybı
Dişin etrafındaki alveol kemiği ve periodontal liflerden biri veya her ikisi de kayba uğrayabilir. Böylece, çiğneme basıncını karşılayacak olan doku azalır ve geride kalan destek dokular üzerine gelen baskı artar.
Periodontal hastalıktan doku kaybı
Dişin kolesinden başlayan periodontal hastalıklar tedavi edilmezse ya dişeti veya kemik cebi oluşur. Yahut da arada cep oluşmadan kemikle dişeti düzenli bir şekilde apekse doğru çekilirler. Normalde zararlı olmayan okluzal kuvvetler, böyle vakalarda zararlı olurlar. Çünkü, dişin klinik kuronu uzamış, klinik kökü kısalmıştır. Dişi bir manivela gibi düşünürsek, manivelanın destek noktası apekse kaymıştır. Tatbik edilen kuvvetle diş ekseni arasındaki açının artması da dişin destek dokuları üzerine daha fazla kuvvet gelmesine neden olur.
Derin örtülü kapanışı olan vakalarda, alt çene öne doğru hareket ederken, alt kesiciler üst ön dişlerin palatinal yüzlerinde uzun bir mesafe kat ederler. Bu nedenle, üst kesici dişlere gelen yatay basınç daha fazla olur. Periodontal dokular sıhhatliyken bu kuvvetler normal bir şekilde karşılanır. Fakat, bir kere bu dokularda bozukluk başladı ve kuron kök oranı kuron lehine arttı mı, normalde zararsız olan kuvvetler travmatik olur. Üst keser dişler vestibüle doğru hareket etmeğe ve bir birlerinden ayrılmaya başlar. Radyografide bu dişlerin etrafındaki kemik rezorbsiyonları görülür. Hatta pulpa nekrozu da oluşabilir.
Diş çekiminden doku kaybı
Çekilen dişin yerinin boş bırakılması birkaç bakımdan periodontal dokuların zararına neden olur. Arka dişler üzerindeki okluzal kuvvetin yatay yöndeki bileşimi, normal olarak üçüncü büyük azıdan kanine kadar bütün arka segment tarafından karşılanır. Çekilen bir dişin bıraktığı boşluğun yanındaki dişler, bu yatay kuvvet nedeniyle boşluğa doğru eğilirler. Diş eğildikçe okluzal kuvvetle dişin ekseni arasındaki açı artar.
Periodontal dokular sıhhatli olsa bile bir retansiyon yeri teşkil ederek, periodontal hastalık başlar. Peridontal hastalık başladı mı, okluzal kuvvetler daha travmatik olur. Sonuçta, gençlerde bile böyle vakalarda kolayca periodontal hastalık oluşur ve ilerler.Çekim boşluğunun karşısındaki diş de antagonisti bulunmadığından alveolü içinde yükselir. Daha fazla okluzal yan basınçlara maruz kalır ve komşu dişlerle olan teması bozularak retansiyon yeri teşkil eder.
2 – Destek Dokular Üzerine Gelen Basıncın Artması
Periodontal dokular üzerine gelen basınç şu nedenlerle artar:
Fena yapılmış protez ve restorasyonlar
Parsiyel protez ve köprülerde protezin yumuşak dokular üzerine fazla tesir yapmasını önlemek için retansiyona ihtiyaç vardır. Okluzal yük sağlam dişler üzerine uygun bir şekilde yayılmalı ve basınç mümkün olduğu kadar çapa dişlerin eksenleri vasıtasiyle periodontal dokulara iletilmelidir. Parsiyel protezlerde kroşeler hem tutuculuk hem de destek vazifesi görür. Her vaka ve diş için uygun kroşe tipleri seçilmeli, özellikle okluzal tırnaklarla kuvvetin bir kısmı dişlere iletilmelidir. Kroşeler iyi yapılmadığı takdirde, destek olarak kullanılan dişlerde alveol rezorbsiyonu olur. Arkası serbest sonlanan parsiyel protezler, okluzal tırnak da yapılmazsa, ayak dişi geri doğru çeker.
Sabit protezler iyi yapıldıkları takdirde, müteharrik protezlere kıyasla çok daha az zararlıdırlar. Genellikle, köprü gövdesi olarak kullanılacak her diş için bir veya bir buçuk diş köprü ayağı olarak kullanılmalıdır. Bu nisbetin azaltılması ayak dişlerin üzerine gelen kuvveti arttırır. Hele bu dişlerde cep te mevcutsa, gelen kuvvet, periodontal dokuların bozulmasını hızlandırır. Dolgular, kuronlar ve köprüler yapılırken okluzyon durumu yalnız merkezi okluzyon halinde değil, alt çenenin ön ve yan hareketlerinde de kontrol edilmelidir. Bunun için en ideali bir artikülatör kullanmaktır.
Kötü alışkanlıklar
İnsanların kötü alışkanlıkları çoktur. Bunlardan birisi de dişler arasında yabancı maddelerin tutulmasıdır. Kalem, saç tokası, çivi, pipo, iplik ve deri gibi birçok maddeler ağızda dişler arasında yerleştirilerek tutulur. Bazı vakalarda aşırı zarar görülmez. Fakat, bir çok vakalarda çeşitli etkenler bir arada rol oynayarak, periodontal dokuların harabiyetini hızlandırır. Örneğin, bir üst kaninde laterali taşıyan bir köprü varsa ve bu şahıs bu dişlerin arasında pipo tutulyorsa, veya aşırı örtülü kapanışı olan kimse dişleri arasında iplik koparıyorsa, tırnak yemek alışkanlığı varsa, periodontal dokular zarar görür. Esasen bütün bu tip vakalarda yerel bir irriten olan plak veya diş taşı mevcut olabilir.
Sonuçta bazı vakalarda abse oluşumuna kadar ilerleyen doku harabiyeti görülür. Bruksizm de çiğneme adaleleri vasıtasıyla son derece fazla kuvvetler dişin destek dokuları üzerine gelir. Şayet periodontal dokular sıhhatte ise, bu aşırı yükü karşılayarak kendilerini ona uydururlar. Fibröz doku demetleri kalınlaşır ve alveol kemiği daha yoğun hale gelir. Klinik muayenede, dişlerin okluzal yüzeylerinden aşındıkları görülür. Şayet dişeti iltihabı ve cep daha önce mevcut ise, dişlerin gıcırdatılması periodontal dokuların harabiyetini hızlandırır.
Okluzal bozukluklar
Normal çiğneme hareketlerinde altçene ve üstçene dişleri aralarında birçok temaslar yaparlar. Bu temas noktalarının bütün dişlere dağılması normal durumu gösterir. Birkaç dişin birbirini takiben temas etmesi, bu dişler üzerine gelen okluzal kuvvetin şiddetini arttır ki, bu takdirde okluzal bozukluktan söz edilir.
Pek az kimsenin ağzının düzgün dişlere sahip olduğu bilinmektedir. Fakat dişlerin düzensiz olması veya bir fena oklüzyon mevcudiyeti, okluzal bozukluğun mevcut olduğu anlamına gelmez. Düzensiz bir diş kavsi olduğu halde dişler, yani altçenenin bütün hareketlerinde birbirleriyle birçok temaslar yaparak kayabilirler. Okluzal bozukluklara en güzel örnek erken temas premature contact tır. Bu durum iki veya daha fazla dişin diğer dişlerden daha önce temas haline geçmesi demektir.
Erken Temasın Nedenleri
Fena yapılmış restorasyonlar dolgu ve kuronlar bazen, merkezi oklüzyonda normal olduğu halde, altçene yana veya öne kaydırıldığında anormal temas gösterir. En çok rastlanan vakalardan biri de ön dişlere yapılan porselen kuronların merkezi öklüzyonda normal teması, fakat altçene öne kaydırıldığında yalnız bu kuronun karşısındaki dişle temas etmesidir.Eksik bir dişin yerine hemen bir protez yapılmazsa, bu civardaki dişlerin yer değiştirdiği ve böylece dişlerdeki eğilme ve fazla uzamalarla bir erken temasın oluştuğu görülür.
Erken Temasın Etkileri
Erken temas sonucunda ya periodontal dokuları hasta olan dişler erken temas kuvvetine göre yer değiştirir veya dişler yeteri derecede sağlam iseler, altçene normal kapanış yolundan sapar. Bu anormal temasın sonuçları direkt veya endirekt olabilir.
Direkt Etkide, kayma esnasında artan yan kuvvetler direkt olarak o dişler üzerine gelir. Şayet destek dokular sıhhatliyse kuronda aşınma olur. Fakat, diğer faktörlerden dolayı bir doku irritasyonu mevcut ise, periodontal dokularının hasarı hızlanır. Dişlerin erken temas ettiği bazı vakalarda kemik içi cebi de görülmüştür.
Endirekt etkide, ise kaymanın yönü erken temas yapan tüberküllerin birbirine karşı olan meyline bağlıdır. Böylece, kayma bazen öne ve yana bazen de arkaya ve yana olur. Bu okluzal kayma öne doğru ise, üst keser dişlere yatay yönde gelen yük artar. Bunun aksine kayma arkaya doğru olursa altçene eklemine gelen basınç artar. Bazı vakalar da , hasta erken temastan kaçınmak için şuursuz olarak anormal bir kapanışa uygunsa uymaya çalışır. Böyle durumlarda, yalnız dişler üzerine baskı gelmekle kalmaz aynı zamanda nöromüsküler değişlikler olur ve adale gerilmesi ortaya çıkar bunun sonucunda hasta, yüzünde ve altçene eklemi bölgesinde ağrılardan şikayet eder.
Okluzal travmanın klinik özellikleri
Anormal okluzal kuvvetlerin tek başlarına periodontal hastalıkları başlatamadıklarını tekrarlanmak yerinde olacaktır. Fakat, periodontal dokulardaki hafif bir harabiyet okluzal baskılarla hızlandırılarak çabuk ilerler. Periodontal dokulardaki bozukluk, bir araya toplanmış faktörlerin etkisiyle meydana geldiğinden, muayyen bir klinik görünüşün okluzal travma sebebiyle olduğunu söylemek daima mümkün değildir. Bununla beraber, hangi vakalarda okluzal travmadan şüphelenmemiz gerektiğini bilmemiz icap eder. Bu nedenle, aşağıdaki durumlarda okluzyonun iyice tetkik edilmesi gerekir.
Hasta, yüzünde ağrı veya rahatsızlık hisseder veya tek bir diş ısırırken ağrır.
Bazı dişlerde aşırı aşınmalar vardır.
Bir veya iki dişte aşırı dişeti çekilmeleri vardır.
Çeneler merkezi okluzyondayken hafif hareket ettiğinde dişin sallanması. Bunu anlamak için hasta çenesini merkezi okluzyon durumuna getirir, diş üzerine parmakla temas edilir, altçene hareketi esnasında dişte sallanma olup olmadığı araştırılır.
Çeneler kapatılırken erken temas noktalarından dolayı bir kayma olur. Kontrol edilecek karşılıklı dişler üzerine mürekkeple dikey çizgi çizilir, hasta ağzını merkezi okluzyonda tam kapattığında kayma durumu incelenir.
Anormal diş pozisyonu. Bir dişin pozisyonu üzerine gelen kuvvetlerle ayarlanır. Dil, dudaklar, yanaklar ve okluzal kuvvetlerden gelen basınç dişin sabit durması için bir balans temin eder. Yetişkin bir kimsede diş kavsinden dışarıda yer almış bir diş ekseriya aşırı bir okluzal baskıyı gösterir. Altçenenin öne kayması ile bütün üst keser dişlerde dudağa doğru yer değiştirme olur.
Yüz ve altçene eklemi ağrıları. Okluzal bozukluklar, özellikle anormal bir kapanış yolu meydana geldiği zaman, nöromüsküler mekanizmada bozukluk ve anormal bir kas faaliyetine neden olur. Yüzde ve başın bir tarafında ağrı vardır ve hatta altçenenin hareketinde de şiddetli ağrı olabilir. Eklemde böyle bir rahatsızlık olduğunda önce okluzal bozukluk incelenmelidir.
Radyografik görünüş okluzal baskının radyografideki ilk belirtisi, genişlemiş bir periodontal aralık mevcudiyetidir. Daha ilerlemiş vakalarda alveol kemiğinde hilal şeklinde rezorpsiyonlar görülür. Dikey yönde kemik kaybı var ise ekseriya okluzal faktör de mevcuttur. Bazı vakalarda, aşırı okluzal baskı tesiriyle, dişlerin köklerinde erimeler görülür. Büyük bir olasılıkla, birçok periaplikal lezyonlar aşırı okluzal baskılarla meydana gelmektedir. Bu nedenle, okluzyon iyice incelenmelidir.
Yanıt Bırak