Yer Tutucular

Yer Tutucuya Karar Verme Ve Uygulama Kriterleri :

1- Yer tutucuya karar vermek için öncelikle dişlerin sürme sırasının ve zamanlarının hekim tarafından iyi bilinmesinde yarar vardır. Bununla beraber pratikte dişlerin sürme sırasında ve zamanlarında sapmalar sık görüldüğünde yer tutucuya karar vermede kullanılması gereken esas kaynak röntgen filmleri olmalıdır. Sadece hastanın kronolojik yaşına göre davranmak hataya yol açabilir. Bir periapikal ya da daha iyisi panoramik film bu konuda yeterli bilgiyi verecektir. Sürmekte olan dişlerin kök gelişimlerinin yarıdan fazlası tamamlandığı taktirde bu dişlerin aktif sürme döneminde oldukları söylenebilir. Bu dönemde süren dişin üzerinde kemik engel de yoksa üstteki süt dişinin çekilmesinde sakınca yoktur çünkü çekime takiben 1-2 aylık dönem içinde sürekli diş  yerini bulmaya başlayacaktır. Böyle durumlarda süt dişi çekilirken kökler arasında sürekli diş germi de görülür.

Buna karşılık, röntgen filminde sürekli dişin kök gelişimi yarıdan az olarak gözlenmekteyse ve/veya süren diş üzerinde kemik retansiyonu mevcutsa bu dişin sürerek ağızdaki yerini almasına bir yıldan daha fazla süre olduğu düşünülmelidir. Böyle durumlarda üstteki süt diş mümkünse korunmalı, çekilmemelidir. Çekim yapıldığı taktirde sürekli dişin sürmesi normal zamanında da daha geç olacaktır. Bunun sonucu olarak uzun süre bekleyen çekim boşluğuna komşu dişlerin hareketi başlar ve bu boşluk yaklaşık 6 aylık dönem içinde daralma gösterir. Böylece alttan sürmekte olan sürekli dişin mesio-distal boyutundan daha dar bir boşluk ortaya çıkar ki bu durumda zamanı geldiğinde sürekli diş ya gömük kalır ya da ektopik olarak sürer. Yer tutucunun amacı da zaten bu boşluğun korunmasından ( ya da daralma varsa eski genişliğine getirilmesinden ) ibarettir.

Yer tutucu aktif olacaksa bu durumda aktif haraketli bir aparey şeklinde planlanabilir. Esasen hareketli apareyler de ( eğer süren dişlere yer açmak amacıyla kullanılıyorsa ) görevleri tamamlandıktan sonra pasif yer tutucu olarak ağızdan korunabilirler.

2- Yer tutucular genellikle erken kaydedilen süt molarların yerine kullanılır çünkü genellikle bu bölgede yer kaybı daha fazla olmaktadır. Bununla birlikte erken dönemde, travma vb. nedenlerden dolayı kaybedilmiş bir sürekli kesici dişin yerinin de sabit protez yapılıncaya kadar tutulması gereklidir. Kaybedilen kesici dişin yeri kısa sürede diğer kesici dişlerin devrilmesiyle kapanacağı ve buna bağlı olarak orta çizgide kayma olabileceği bilinmelidir. Zamanında yapılan bir yer tutucu hem boşluğun daralmasına hem de estetiği bozan “orta çizgi kaymasını” engelleyecektir.

3- Eksen eğilimleri nedeniyle alt diş kavsinde yer kaybı üste oranla daha fazla olmaktadır. Alt molarlar bölgesinde yapılan erken çekim sonrasında sürekli molarlar genellikle mesio-lingual rotasyonla devrilirler. Bu devrilmenin hareketli apareylerle düzeltilmesi oldukça zaman alıcı ve güç olabilmektedir. Bu nedenle, özellikle alt çenede yapılan çekimler sonrasında yer tutucu yapmada geç kalınmamalıdır.

4- Konjenital diş eksikliklerinde olgunun durumuna göre ağızdaki süt dişinin çekilerek boşluğunun arka dişlerin mesializasyonuyla kapatılması ya da bu boşluğun korunarak ileride sabit protez yapılması düşünülebilir. Böyle bir yaklaşımın kararı bir ortodonti uzmanına danışılarak verilmelidir. Çekim boşluğunun korunması istendiğinde yer tutucu kullanmak gerekir. Konjenital eksiklik olgularında süt dişleri genellikle uzun yıllar ağızda “persiste olarak” kalır. Bu nedenle üçüncü bir yaklaşım da bu dişin yerinde tutulmasıdır. Persiste süt dişinin formu uygun ve aşınması az ise ağızda bırakılması daha iyi bir seçenektir çünkü doğal diş proteze göre her zaman tercih nedenidir. Buna karşılık bu dişlerin ne zaman sallanıp düşeceğini önceden uzunluğu, çevre destek kemik dokusunun sağlamlığı, hastanın estetik beklentileri gibi faktörler göz önünde tutulmalıdır.

5- Yer tutucunun temel görevi çekim boşluğunu tam olarak korumaktır. Bununla birlikte, bir yer tutucu aynı zamanda hem eksilen estetiğin ve fonksiyonların yerine konmasında hem de gelişmesi muhtemel bir ortodontik anomalilerin engellenmesinde yardımcı bir araç olabilir. Bir başka ifadeyle yer tutucular hem koruyucu hem durdurucu ortodontik apareylerdir.

Kaybedilen dişlerin çiğneme fonksiyonları hareketli yer tutucu plak üzerine yerleştirilen dişler vasıtasıyla kısmen de olsa sağlanabilir. Kaydedilen diş bir ön bölge dişiyse, bu durumda muhakkak ki estetik kayıp da telafi olmaktadır.

Erken yapılan çekimler sonrasında dişeti sert ve fibröz bir yapıya döüşebilir. Bu da sürmekte olan dişler için bir engel oluşturarak sürmeyi geciktirir. Dişi yapılan yer tutucular hareketli protezler gibidir. Bu yer tutucular, çiğneme basınçlarını alttaki mukozaya ileterek mukazo dokusu üzerinde masaj etkisi yaratır ve kemik içindeki sürekli dişlerin sürmesi için bir anlamda uyarıcı görevi görür. Çiğneme fonksiyonu için yer tutucuya mutlaka diş eklemek gerekmez. Kapanışa göre hazırlanmış uygun yükseklikteki akrilden ısırma blokları da aynı fonksiyonu görür. Ancak bu apareyler hazırlanırken alt blokların transversal yönde üst dişlerden daha dar yapılmasına dikkat edilmelidir. Alt blok üste göre daha geniş yapıldığı taktirde posterior çapraz kapanış şeklinde olan ilişki hastanın çiğneme sırasında yanağını ısırmasına neden olur